Huzurun Sesini Çıkaran Enstrüman: Ney

Tasavvuf müziğinin simgesi haline gelmiş olan ney’in bugünkü halini almadan önce Sümer toplumunda MÖ 5000 yıllarından itibaren dini törenlerde kullanıldığı sanılmaktadır. Arkeolojik kazılarda elde edilen en eski bulgu, MÖ 3000-2800 yıllarından kalan ve bugün Amerika'da Philadelphia Üniversitesi Müzesi'nde sergilenen neydir.

Ney’in Felsefesi

Ney’den ses çıkarmak için, diğer müzik aletlerinin aksine, çalmak fiili kullanılmaz; bunun yerine ney üflemek denir. Üflemek fiili tasavvuf inancına (aslında bütün tek Tanrılı dinlere göre) Allah’ın insanı yaratırken içine ruhu üflemiş olmasından kaynaklanır. Bu mecazdan etkilenilmesini sağlayan bir unsur da flüt çalarken ağızdan "Tü" sesi çıkarılması gibi, ney üflenirken ağızdan "Hû" sesi çıkarılmasıdır. Hû, tasavvufta "O" demektir.

Ney, tasavvuf literatüründe insan-ı kâmildir yani ermiş kişidir. Neyde bulunan 7 delik, insandaki 7 bilinç mertebesine işaret eder. Ney üflenmesinden çıkan notalar aracılığıyla âlem mûsikisi vücut bulur. Notalar birleşerek makamları, makamlar da eserleri oluşturarak aslında evrenin de çok boyutlu bir beste olduğu mesajını verir. Tasavvuf musikisinin amacı da bu evren bestesini insanlarla paylaşmaktır.

Ney’in Yapısal Özellikleri

-Kamış Bitkisi

Ney yapımında kullanılan kamış, iklimin sıcak olduğu bölgelerde ve sulak alanlarda yetişir. Neye uygun kamış, ney yapımcısı tarafından tespit edilerek yılın belirli zamanlarında kesilir. Türkiye’de en çok tercih edilen kamış bölgesi ise Hatay Asi Nehri kıyısıdır.

-Başpare

Anadolu’da yapılan neyleri Ortadoğu’dakilerden ayırt eden bir parçadır. Genellikle manda boynuzundan yapılır. Neyin üflenen üst kısmına takılır. Sesin daha gür ve temiz çıkmasını sağlar.

-Parazvane

Parazvane, neyin en hassas kısımları olan üst ve alt kesim yerlerine yerleştirilir. Bu sayede üstte başparenin takılmasıyla oluşacak hasarlar ortadan kaldırılır, alt tarafta ise çatlamalara karşı önlem alınmış olur. Gümüş, bakır gibi çeşitli metallerden üretilir.

Ünlü Neyzenler

Ney üfleyen kişiye neyzen denir. Türk müziği ve tasavvuf müziğinde ney üflemiş yüzlerce neyzen gelip geçmiştir. En bilinenler ise Osmanlı padişahlarından Sultan III. Selim Han, Sultan II. Mahmud Han, Sultan Abdülaziz Han; neyzenlerden Kutb-ı Nâyî Hamza Dede, Neyzen Tevfik Kolaylı (modern dönemde en çok tanınan neyzen) ve Türk Filmlerine dahi konuk olan Aka Gündüz Kutbay’dır.

Artık ney sesi duyduğumuzda bu sesin arkasındaki felsefeyi ve düşünceyi anlayabilecek ve belki de bu bilgiler ışığında neye kulak verdiğimizde onun neden huzurun enstrümanı olarak adlandırıldığını daha iyi anlayabileceğiz.

Kaynakça: https://tr.wikipedia.org/wiki/Ney

https://www.bilgiustam.com/ney-nedir-uflemeli-calgilar/